Geschreven door Jeltje Talen en José Kooken, beiden werkzaam bij het Lectoraat Leven Lang Ontwikkelen op Hogeschool Windesheim
Samenwerking draagt niet alleen bij aan innovatie, maar geeft medewerkers ook de kans om nieuwe skills in de praktijk te ontwikkelen. Dat sluit aan bij eerder onderzoek van José naar een skillsgerichte arbeidsmarkt, waarin wendbaarheid en duurzame inzetbaarheid centraal staan. Binnen fieldlabs ontstaat een praktijk waarin samenwerking en skillsontwikkeling nauw met elkaar verbonden raken. Ondernemers werken samen aan oplossingen die ze in hun eentje niet kunnen realiseren: van het testen van nieuwe technologieën tot het opleiden van personeel voor de fabriek van de toekomst. Succesvolle samenwerking vormt de schakel die leren en innoveren in fieldlabs onlosmakelijk met elkaar verbindt.
Maar zoals zo vaak: samenwerken klinkt eenvoudiger dan het is. In de praktijk blijkt het vormgeven van effectieve samenwerking in fieldlabs (of andere vormen van samenwerking) een taaie opgave. Jeltje zag in eerdere onderzoeken dat het samen leren en innoveren niet altijd succesvol is of zelfs helemaal niet tot stand komt. Goede bedoelingen genoeg dus, maar concrete handvatten ontbreken. Binnen het project Smart Skills@Scale onderzoeken we daarom hoe de effectiviteit van samenwerking in fieldlabs versterkt kan worden.
In ons eerste onderzoek – bestaande uit deskresearch, surveys, interviews en cross-case analyse – toetsten we de vier bouwstenen uit de literatuur (zie o.a. Schipper et al., 2023)in de praktijk. Dit levert een rijk beeld op van wat er nodig is om samenwerking in fieldlabs daadwerkelijk te laten slagen.
Vier bouwstenen voor effectieve samenwerking
Uit literatuur en praktijkanalyse kwamen vier samenhangende bouwstenen naar voren:
In de interviews kwam naar voren dat alle vier de bouwstenen bijdragen aan een omgeving waarin interorganisationeel samenwerken, leren èn innoveren elkaar versterken, zodat gezamenlijke inspanningen daadwerkelijk tot vooruitgang in de sector leiden. Maar we zagen nóg iets; de sleutelrol van een vaak onderschatte functie – die van de fieldlabmanager of facilitator, in de literatuur ook wel aangeduid als boundary spanner. Deze persoon is de verbindende schakel tussen doelen, belangen, acties, mensen en organisaties. Als deze rol niet goed wordt ingevuld, komt samenwerking al snel stil te liggen of verwatert het tot vrijblijvende overleggen zonder richting. Uit vergelijkbaar onderzoek blijkt ook dat het belang van deze rol niet moet worden onderschat. De vraag is of hier in de praktijk voldoende aandacht voor is, bijvoorbeeld bij de selectie van de juiste persoon. Onze indruk is dat deze rol impact heeft op alle bouwstenen én hun onderlinge samenhang — als smeerolie voor innovatie.
In de interviews zagen we ook hoe waardevol interorganisationeel samenwerken kan zijn – mits goed ingericht. Door niet te zoeken naar een one-size-fits-all aanpak, maar door de samenwerking op maat vorm te geven langs de vier bouwstenen, kunnen er écht stappen worden gezet richting gedeelde innovatie. We weten echter ook dat samenwerkingen nog vaak worden gestart alsof iedereen vanzelfsprekend op dezelfde golflengte zit. Maar in werkelijkheid blijken zelfs de meest basale afspraken – over doel, eigenaarschap of besluitvorming – soms niet expliciet gemaakt. En dat wreekt zich.
Maatwerk in plaats van blauwdruk
Het goede nieuws is: effectief samenwerken is te leren. Maar dat vraagt oefening, reflectie en de bereidheid om tijd en aandacht te besteden aan gezamenlijke doelbepaling en de relatie, niet alleen aan de inhoud. In het Smart Skills@Scale-project werken we aan praktische handvatten om dit soort samenwerking beter te ondersteunen. Want laten we eerlijk zijn: als de samenwerking stokt, stokt ook de innovatie. De sleutel? Er is geen kant-en-klaar recept, maar wél duidelijkheid via deze bouwstenen – zodat vrijblijvendheid transformeert in doelgericht co-creëren.
Verder met de vier bouwstenen van samenwerking
We kijken uit naar de STS-conferentie in Trondheim, waar we onze eerste resultaten presenteren. Op deze conferentie gaan we samen met wetenschappers en praktijkprofessionals aan de slag met mensgerichte technologie, socio-techniek en vakmanschap. Daarnaast publiceren we onder andere op het platform TechYourFuture. Ook onderzoeken we belemmerende factoren bij samenwerking in fieldlabs.
Samen aan de slag?
Bent u betrokken bij een fieldlab of ander samenwerkingsverband in de maakindustrie, en herkent u zich in bovenstaande uitdagingen? Wij gaan in gesprek om samen te zoeken naar werkbare oplossingen. Volg het project Smart Skills@Scale en blijf op de hoogte van onze nieuwste inzichten, publicaties en activiteiten.