Stijn Visschedijk, Margot van Rees, Koen Nijland, Milan Wolffgramm, Myrthe Lübbers, Jeltje Talen, José Kooken, Paul Preenen, Stephan Corporaal, Niek Zuidhof, Roeliene van Es & Maria Hendriks
Onder de vlag van de STS Roundtable kwamen onderzoekers, beleidsmakers en practitioners vanuit de hele wereld samen tijdens deInternational Conference on Sociotechnical Organisational Design (STS) in Trondheim (Noorwegen, 23-26 sept). Vanuit het Nederlandse Smart Skills@Scale netwerk was er een grote delegatie aanwezig vanuit Saxion, Windesheim, TNO, Universiteit Twente, Radboud Universiteit, TechYourFuture en Katapult . Het thema: mensgerichte digitalisering. Samen organiseerden we met succes de wetenschappelijke dag van het congres. In deze blog bespreken we onze belangrijkste lessen en beantwoorden we de vraag: op welke principes baseren we mensgericht ontwerp, en hoe kan je hier invulling aan geven?
Achtergrond: STS ontwerpprincipes, meer dan techniek
De sociotechniek gaat ervan uit dat organisaties bestaan uit sociale (mensen, teams, cultuur, leiderschap) en technische (processen, machines, technologie, informatiesystemen) systemen die elkaar nodig hebben en elkaar beïnvloeden. Om te komen tot goede organisaties moet worden gekeken naar gezamenlijke en gelijktijdige optimalisatie, zodat ze elkaar onderling versterken in plaats van hinderen. Concreet betekent dit een systeemontwerp waarin technologie een aanvulling is op het vakmanschap van de medewerkers op de werkplek. Het is daarom van belang dat nieuwe technologie en de adoptie van die technologie aansluit bij de wensen en behoeften van de medewerkers. Dit vereist dat de juiste ontwerpkeuzes op het juiste moment worden gemaakt. Dat start met het strategische niveau (concurrentiepositie en aantrekkelijk werkgeverschap) tot en met het operationeel werkplekniveau (procedures en werkontwerp) en vice versa.
Het belang van gelijktijdig optimaliseren
Wanneer sociale en technische systemen niet gelijktijdig worden geoptimaliseerd, kunnen moeilijke situaties ontstaan. Zoals op een boorplatform in Noorwegen, waar operators de foutmeldingen van hun sensorsysteem simpelweg negeerden — niet uit onwil, maar omdat ze niet meer wisten wat ze met de info moesten. De technologie was slimmer geworden, maar de operator was uit het ontwerp verdwenen. Het resultaat? Een systeem dat technisch perfect leek, maar sociaal ineenstortte. Het laat zien hoe snel de mens buiten beeld raakt zodra de focus te veel op het technisch systeem komt te liggen.
“Tegen alle verwachtingen in werd de situatie niet beter. Het werd vele malen slechter.” – Noorse STS spreker
Aan de slag met en in de Noorse praktijk
Dat blindstaren op het technisch systeem resulteert in onwerkbare werksituaties werd ook tijdens het bedrijfsbezoek pijnlijk zichtbaar. Deze stond in het teken van een complexe zorgcasus: de implementatie van een digitaal patiëntensysteem. Gaandeweg de implementatie werd duidelijk dat de inrichting van het patiëntensysteem niet goed aansloot bij de praktijk van onder andere zorg- en hulpverleners. In plaats van de wensen van deze eindgebruikers op de eerste plaats te zetten, zijn enkel de technische systeemmogelijkheden en de ambitie om tientallen databases te koppelen naar voren geschoven. Het resultaat: een tergend lange implementatieduur en een kostenpost van meer dan een miljard Euro voor een onhandelbaar systeem dat niemand effectief kan gebruiken…
STS toepassen in de praktijk: tools voor samen (her)ontwerpen
Dat het anders kan lieten Amerikaanse onderzoekers zien in hun onderzoek naar vakmensen in de landbouwsector. Door vakmensen, geheel in de geest van de socio-technische traditie, écht mee te laten denken en mee te beslissen vanuit hun ervaring en expertise, ontstonden ideeën die zowel slim als bruikbaar bleken. Wie had dat ooit gedacht? Landbouwarbeiders die drones inzetten om hun werk gemakkelijker én leuker te maken?
“In ons onderzoek zijn alle medewerkers expert, ongeacht hoe praktisch ze aan het werk zijn.” – Amerikaanse STS presentator
Een ander onderzoek van TNO liet zien dat je de kennis van ervaren medewerkers kunt vertalen naar werkinstructies door slim gebruik te maken van AI. Zo werden medewerkers gefilmd tijdens hun werk waarna een algoritme de opnames omzette in werkinstructies. Door de inzet van deze instructieswerd het voor nieuwe medewerkers gemakkelijker om taken uit te voeren waar veel impliciete kennis voor nodig was, zonder tussenkomst van allerlei uitgebreide trainingen en cursussen. Medewerkers blij, en organisatie blij! Meer weten? Bekijk dan dit artikel.
“Timing is een ontwerpkeuze die bepalend is voor sociotechnische uitkomsten.” – Vlaamse STS spreker
Een grenzeloos perspectief
Gedurende de conferentie werd duidelijk dat elk land zijn eigen STS-perspectief en aanpak heeft, maar dat de basisprincipes overal hetzelfde zijn. Eén fundamenteel principe springt eruit: medewerkers moeten een centrale plek in het ontwerpproces en implementatieproces van socio-technologische vernieuwing krijgen. Dus geen dichtgetimmerde beleidsplannen, geen rigide systeemoplossingen en zeker geen vage visiedocumenten. In plaats daarvan zijn ontwerpteams nodig waarin medewerkers, of een stevige vertegenwoordiging, actief kunnen meedenken, meepraten en meebeslissen.
STS is een aanpak die bij ons Nederlanders in ons bloed zit, zo deed de afvaardiging sterk vermoeden. In meerdere presentaties hebben wij het publiek dan ook geïnspireerd met de Nederlandse STS aanpak, die veel aandacht heeft voor de individuele medewerker en manier waarop technologie, naast arbeidsbesparend, als een nuttig ondersteuningsmiddel ingezet kan worden. Dat vergt ook een investering in de ontwerpkwaliteiten van medewerkers. Want medewerkers die al jaren in hetzelfde vak zitten, vinden het vaak lastig om te zien hoe nieuwe technologie hun werk kan verrijken en keuzes te maken die niet alleen goed zijn voor hun arbeidsproductiviteit, maar gepaard gaan met werkbare arbeidsomstandigheden.
STS in de Lowlands
Vanuit Nederland hebben we meerdere van deze aanpakken gepresenteerd om dit concreet te illustreren. Denk bijvoorbeeld aan: 1) learnin
gcommunities in Project Gas erop die al in menig Nederlands installatiebedrijf de STS gedachte hebben aangejaagd, 2) Koen’s participatief werkplekonderzoek in maakbedrijven, 3) slimme en passende vragenlijsten gericht op de voorkeuren en wensen van vakmensen voor duurzame inzetbaarheid en een goede samenwerking met techniek Leiding geven aan ontwikkeling? Doen!), en 4) leerinterventies die aansluiten bij de verschillende skills, achtergronden en behoeften van medewerkers (Metrolijn methode toolbox).
We weten in Nederland maar al te goed dat je als individu soms onvoldoende slagkracht hebt en dat samenwerking, zeker dan, de sleutel tot succes is. Van (afsluit)dijk tot (Almelo-Nordhorn) kanaal, er zijn altijd meerdere partijen betrokken bij complexe uitdagingen. Zo zijn STS vraagstukken, zoals de ontwikkeling en adoptie van technologische innovaties, vaak zo complex dat organisaties onvoldoende capaciteit hebben om deze alleen op te pakken. Door kennis, ervaringen en verschillende perspectieven te bundelen in inter-organisationele samenwerkingen, kunnen we samen met bedrijven aan de slag om complexe vraagstukken beter aan te pakken. Meer weten? Bekijk dan dit artikel.
Een (ontwerp)kwestie van timing en geduld
Daarnaast heeft de conferentie laten zien dat STS niet alleen een kwestie van gewoon doen is; het is ook belangrijk om het goede op het juist moment te doen. Zoals een STS presentator benadrukte: “de timing van een interventie is geen toeval, maar een ontwerpkeuze en heeft een wezenlijk effect op de uitkomst”. Er zijn korte momenten waarin mensen en systemen meer openstaan voor vernieuwing. Herken je dat “raam”, dan kun je effectief verandering realiseren. Dit vraagt om een goed inzicht in de klantvraag, de inrichting van de organisatie, de medewerkers en de stand van ontwikkeling van de technologie. Een goede ontwerper is zich hiervan bewust en kan denken, verbinden en handelen over de grenzen van de eigen discipline.
“De STS-weg naar een besluit is misschien wat langer, maar de uitvoering gaat juist veel sneller omdat de besluiten beter doordacht en breder gedragen zijn.” – Duitse STS spreker
STS is voor ontwerpers met lef
Wat gebeurt er als je (vak)mensen écht betrekt? Dan ontstaan verrassende innovaties!Niemand wordt namelijk wakker met het idee industrieel lasser te worden door het enkel volgen van een e-learning. Mensen worden wakker met het idee om hun werk te doen en, waar dat kan, nét iets beter dan gisteren. De uitdaging ligt dus niet in nóg meer techniek, maar in het ontwerpen van systemen die recht doen aan de vakman/-vrouw die ermee werkt en de unieke werkvoorkeuren en ondersteuningsbehoeften van diegene.
STS vraagt dan ook om lef. Je kan je namelijk niet verschuilen achter de complexe techniek of het beleidsdocument. In tegendeel, je moet kennis hebben van de technologie en samen met de medewerker en tal van andere medeontwerpers een invulling geven aan een nieuw en beter werksysteem en ervoor zorgen dat dit gerealiseerd én verduurzaamd wordt. Het zijn belangrijke fundamenten voor een STS-aanpak die werkt en helpt om productieve en mensgerichte organisaties te ontwerpen. Tegelijkertijd moet je als STS ontwerper ook oppassen dat je niet overmoedig wordt en daardoor de boot mist. Laat je stem vanaf de start laten horen, laat je betrekken in of nodig jezelf uit voor deelname aan het ontwerpproces en een maak stevige indruk door te ontzorgen en slim te verbinden.
En dit is nog maar het begin!
De volgende editie staat gepland. In september 2026 is Berlijn aan de beurt. De voorlopige titel van deze editie is: “Sociotechnical Systems Design of Good Work (as a Part of Good Life) in a Digital World”. Vanuit SmartSkills@Scale zullen wij weer participeren.
Voor de STS-fanaten die niet zo lang kunnen wachten, vanuit het SmartSkills@Scale programma en de KU Leuven wordt een extra, tweedaags evenement georganiseerd op donderdag 19 en vrijdag 20 februari 2026 in Enschede. De tweedaagse bestaat uit een tour langs regionale kernpartners en een reeks STS masterclasses georganiseerd voor promovendi, postdocs, (praktijk)onderzoekers en praktijkprofessionals. Voor meer info, zie de flyer hieronder. Houd de socials en SmartSkills@Scale nieuwsbrief in de gaten voor de updates en inschrijflink! En laten we kijken wat Nederland ons kan leren over sociotechnisch ontwerp.
“Of de STS dood is? Absoluut niet. In tegendeel. Het is springlevend en in lange tijd niet zo relevant geweest.” – Noorse STS spreker
